Κοντινή εικόνα της Φοίβης από το διαστημόπλοιο Cassini-Huygens (Ιούνιος 2004).

Η Φοίβη (Phoebe) στην Αστρονομία είναι ένας φυσικός δορυφόρος του πλανήτη Κρόνου, ο ένατος κατά σειρά ανακαλύψεως. Ανακαλύφθηκε από τον Γουίλιαμ Χένρυ Πίκερινγκ στις 17 Μαρτίου 1899 από φωτογραφικές πλάκες που είχαν ληφθεί από τις 16 Αυγούστου 1898 στην Αρεκίπα του Περού από τον DeLisle Stewart (Pickering, E. C.: A New Satellite of Saturn, Astronomical Journal, τ. 20, No. 458, 23 Μαρτίου 1899, σ. 13). Υπήρξε ο πρώτος δορυφόρος που ανακαλύφθηκε φωτογραφικά.

Ετυμολογία

Ο δορυφόρος Φοίβη πήρε το όνομά του από την Τιτανίδα Φοίβη στην ελληνική μυθολογία. Είναι γνωστός και με τα διακριτικά Saturn IX (Κρόνος ΙΧ) από τη σειρά ανακαλύψεως. Η IAU έχει αποφασίσει τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά στην επιφάνεια της Φοίβης να ονομάζονται με τα ονόματα προσώπων του ελληνικού μύθου του Ιάσονα και των Αργοναυτών: Το 2005 η IAU ονόμασε επίσημα 24 κρατήρες με τα ονόματα Άκαστος, Άδμητος, Αμφίων, Βούτης, Κάλαϊς, Κάνθος, Κλυτίος, Εργίνος, Εύφημος, Ευρυδάμας, Ευρυτίων, Εύρυτος, Ύλας, Ίδμων, Ίφιτος, Ιάσων, Μόψος, Ναύπλιος, Οϊλέας, Πηλεύς, Φλίας, Ταλαός, Τελαμών και Ζήτης.

Ο Δρ. Τωβίας Όουεν του Πανεπιστημίου της Χαβάης, πρόεδρος της ομάδας εξωτερικού Ηλιακού Συστήματος της IAU ανέφερε σχετικά: «Επιλέξαμε τον θρύλο των Αργοναυτών για τη Φοίβη καθώς απηχεί την εξερεύνηση του συστήματος του Κρόνου από την αποστολή Cassini-Huygens. Δεν μπορούμε να πούμε ότι οι συμμετέχοντες σε αυτή επιστήμονες περιλαμβάνουν ήρωες όπως τον Ηρακλή και την Αταλάντη, αλλά τουλάχιστον αντιπροσωπεύουν ένα ευρύ διεθνές φάσμα αξιόλογων ανθρώπων που ήταν πρόθυμοι να ριψοκινδυνεύσουν τη σταδιοδρομία τους με αυτή τη μακρινή αποστολή σε ένα απόμακρο βασίλειο, με την ελπίδα να αποκτήσουν μια μεγαλειώδη επιβράβευση.»

Τροχιά

Για πάνω από ένα αιώνα η Φοίβη ήταν ο μακρινότερος από τον πλανήτη γνωστός δορυφόρος του Κρόνου, μέχρι την ανακάλυψη πολλών μικρών δορυφόρων το 2000. Παραμένει ο μακρινότερος από τους 10 κυριότερους δορυφόρους του (οι υπόλοιποι είναι πολύ μικρότεροι), με τον επόμενο, τον Ιαπετό, να είναι 4 φορές πλησιέστερα στον Κρόνο. Η Φοίβη συμπληρώνει μία πλήρη περιφορά γύρω από τον Κρόνο σε 550 γήινες ημέρες, 13 ώρες, 33 λεπτά και 4,55 δευτερόλεπτα, ακολουθώντας μία αρκετά έκκεντρη τροχιά (εκκεντρότητα 0,15624). Η απόστασή της από τον Κρόνο κυμαίνεται μεταξύ 10.931.500 και 14.980.000 km (μέση 12.955.759 km). Η μέση ταχύτητα της περιφοράς περί τον Κρόνο είναι 6167 χιλιόμετρα την ώρα. Η τροχιά είναι ανάδρομη και η κλίση της ως προς την εκλειπτική είναι 173,04°, ενώ η κλίση ως προς το ισημερινό επίπεδο του Κρόνου είναι 151,8°.

Φυσικά χαρακτηριστικά

Η Φοίβη είναι σχεδόν σφαιρική με διαστάσεις 230 x 220 x 210 km, ή το 1/15 της διαμέτρου της Σελήνης. Η Φοίβη περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της μία φορά κάθε 9 ώρες 16 λεπτά και 55,2 δευτερόλεπτα. Η κλίση του άξονα περιστροφής ως προς το επίπεδο της τροχιάς της είναι 152,14 μοίρες. Η θερμοκρασία στην επιφάνειά της είναι 75 K (-198°C).

Η μάζα της Φοίβης ανέρχεται σε 8,2920 ± 0,0010 τετράκις εκατομμύρια τόνους, που αντιστοιχεί σε μέση πυκνότητα 1,6 γραμμάριο ανά cm³. Η μέση επιτάχυνση της βαρύτητας στην επιφάνεια της Φοίβης είναι περί τα 0,049 m/sec2, δηλαδή η βαρύτητα εκεί είναι 200 φορές ασθενέστερη από αυτή στην επιφάνεια της Γης. Η ταχύτητα διαφυγής είναι περίπου 100 m/sec.

Ενώ οι περισσότεροι εσωτερικοί δορυφόροι του Κρόνου έχουν πολύ φωτεινές επιφάνειες, η Φοίβη έχει λευκαύγεια (άλβεδο) μόλις 0,06, είναι δηλαδή σκοτεινόχρωμη όσο το φούμο. Η επιφάνειά της είναι έντονα σημαδεμένη από κρατήρες: ο μεγαλύτερος έχει διάμετρο 80 χιλιόμετρα και ένας άλλος έχει τοιχώματα ύψους 16 χιλιομέτρων.

Το πολύ σκούρο χρώμα της Φοίβης αρχικώς οδήγησε στη θεωρία ότι ήταν αρχικώς αστεροειδής και αιχμαλωτίσθηκε από το βαρυτικό πεδίο του Κρόνου, καθώς έμοιαζε με τη διαδεδομένη κατηγορία των σκουρόχρωμων αστεροειδών τύπου C. Ωστόσο, εικόνες από το διαστημόπλοιο Cassini-Huygens δείχνουν ότι οι κρατήρες της Φοίβης διαφέρουν σημαντικά στη λευκαύγειά τους, γεγονός που υποδηλώνει την παρουσία μεγάλων ποσοτήτων πάγου κάτω από ένα λεπτό στρώμα σκούρων αποθέσεων πάχους 300 ως 500 μέτρων. Επιπλέον, έχει ανιχνευθεί παγωμένο διοξείδιο του άνθρακα στην επιφάνεια, κάτι που δεν έχει ποτέ ανακαλυφθεί σε αστεροειδή. Εκτιμάται ότι η Φοίβη αποτελείται κατά 50% από πετρώματα έναντι περίπου 35% των εσώτερων κρόνειων δορυφόρων. Για τους λόγους αυτούς, οι επιστήμονες τείνουν πλέον να θεωρούν ότι η Φοίβη είναι στην πραγματικότητα ένας «Κένταυρος», δηλαδή παγωμένος αστεροειδής από τη Ζώνη Κάιπερ που συνδυάζει ιδιότητες αστεροειδούς και κομήτη. Αν αυτό αληθεύει, η Φοίβη είναι το πρώτο τέτοιο ουράνιο σώμα του οποίου αποκτήθηκαν εικόνες που το δείχνουν ως εκτεταμένο σώμα και όχι ως σημείο.

Υλικό που εκτινάχθηκε από την επιφάνεια της Φοίβης εξαιτίας προσκρούσεων μικρών μετεωροειδών ίσως να ευθύνεται για τη σκούρα επιφάνεια του Υπερίωνα, αλλά όχι και του Ιαπετού. Το υλικό που εκτινάχθηκε από τις μεγαλύτερες προσκρούσεις άλλων σωμάτων στη Φοίβη ίσως να σχημάτισε τους άλλους δορυφόρους της ομάδας της Φοίβης, οι οποίοι έχουν διαστάσεις μικρότερες των 10 km.

Προσεγγίσεις διαστημοπλοίων

Το διαστημόπλοιο Βόγιατζερ 2 πέρασε σε απόσταση 2,2 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Φοίβη τον Σεπτέμβριο 1981 και, έστω και από αυτή τη μεγάλη απόσταση, έδωσε τις πρώτες εικόνες της Φοίβης. Αλλά το Cassini-Huygens πέρασε πάνω από χίλιες φορές εγγύτερα, σε απόσταση 2.068 km στις 11 Ιουνίου 2004, δίνοντάς μας πολλές λεπτομερείς εικόνες του δορυφόρου και της επιφάνειάς του. Από καθαρή τύχη η Φοίβη βρισκόταν στην καλύτερη θέση της τροχιάς της για τη μοναδική προσέγγιση από το Cassini, καθώς αυτό πλησίαζε το σύστημα του Κρόνου.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Δεδομένα για τη Φοίβη από την Εξερεύνηση του Ηλιακού Συστήματος της NASA
• Cassini Pass Reveals Moon Secrets, BBC News, June 14 2004
• Η Φοίβη στον ιστοτόπο της Planetary Society
• Asaravala, A.; Saturn's Odd Moon Out, περιοδικό Wired, 4 Μαΐου 2005
• NASA: Φυσικές παράμετροι του δορυφόρου

Δορυφόρος του Κρόνου Αιγαίων | Αίγηρος | Αλβιόριξ | Ανθή | Άτλας | Βεβιών | Βεργελομίρος | Βέστλα | Γρείπος | Διώνη | Εγκέλαδος | Ελένη | Επιμηθεύς | Έρραπος | Θρύμορος | Ιανός | Ιαπετός | Ιαρνοσάξης | Ιζίρακος | Καλυψώ | Κάρις | Κίβικος | Λόγη | Μεθώνη | Μίμας | Μυνδιλόφαρις | Νάρβις | Πάλακος | Παλλήνη | Παν | Πανδώρα | Πολυδεύκης | Ρέα | Σαίρνακος | Σκάθις | Σκόλλις | Συρότυρος | Σύττογρος | Τάρβος | Τάρκεκος | Τελεστώ | Τηθύς | Τιτάνας | Υμίρ | Υπερίων | Υρροκίνος | Φάρβαυτις | Φενόριρος | Φοίβη | Φορνώτης | Χάτις | S/2004 S 7 | S/2004 S 12 | S/2004 S 13 | S/2004 S 17 | S/2006 S 1 | S/2007 S 2 | S/2006 S 3 | S/2007 S 2 | S/2007 S 3 |

Το Ηλιακό Σύστημα Ήλιος | Ερμής | Αφροδίτη | Γη (Σελήνη) | Άρης | Αστεροειδείς Δίας | Κρόνος | Ουρανός | Ποσειδώνας Ζώνη του Κάιπερ | Νέφος του Oort