Μεσογειακή φώκια, Monachus monachus

Μεσογειακή Φώκια (Monachus monachus)
Κατάσταση οικολογικής προστασίας
Εικόνα:Status iucn2.3 CR el.svg Κινδυνεύει άμεσα με αφανισμό (IUCN 2.3)
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia) Συνομοταξία: Χορδωτά (Chordata) Ομοταξία: Θηλαστικά (Mammalia) Τάξη: Σαρκοφάγα (Carnivora) Υποτάξη: Πτερυγιόποδα (Pinnipedia) Οικογένεια: Φωκίδες (Phocidae) Γένος: Monachus Είδος: M. monachus
Διωνυμικό όνομα
Monachus monachus (Hermann, 1779)
Mediterranean Monk Seal range

Η Μεσογειακή φώκια, Monachus monachus, είναι ένα από τα τρία είδη του γένους Monachus και ένα από τα μεγαλύτερα είδη της οικογένειας Phocidae. Το μήκος των ενήλικων ζώων κυμαίνεται μεταξύ 2.0 – 2.4 μέτρα, ενώ το βάρος τους υπολογίζεται ότι φθάνει τα 200-300 κιλά. Το εύρος της αναπαραγωγικής περιόδου φαίνεται ότι διαφέρει ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος και τις ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες όπου βρίσκονται οι πληθυσμοί. Στην Δυτική Σαχάρα τα μικρά της Μεσογειακής φώκιας γεννιούνται σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, ενώ στην Ελλάδα η αναπαραγωγική περίοδος περιορίζεται από τον Αύγουστο μέχρι τον Δεκέμβριο, με τον μεγαλύτερο αριθμό γεννήσεων να καταγράφεται τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο.

Εξάπλωση

Η Μεσογειακή φώκια ζει πλέον μόνο σε τέσσερις απομονωμένους πληθυσμούς. Αυτοί βρίσκονται στα νησιά Μαδέρα και την ακτή Cabo Blanco της Μαυριτανίας στον Ατλαντικό, στις Μεσογειακές ακτές του Μαρόκου και της Αλγερίας και στην ανατολική Μεσόγειο στο Ιόνιο και Αιγαίο Πέλαγος και στα μεσογειακά παράλια της Τουρκίας. Σε σχέση με άλλα είδη φωκών, η Μεσογειακή φώκια μπορεί να θεωρηθεί «παράκτιο είδος», καθώς σπάνια απομακρύνεται πολύ από τις παράκτιες περιοχές στις οποίες ζει. Αν και δεν έχουν καταγραφεί μαζικές μεταναστεύσεις ζώων, πράγμα κοινό για πολλά είδη φωκών, οι ενήλικες φώκιες είναι ικανές να ταξιδέψουν μεγάλες αποστάσεις σε αναζήτηση τροφής και για να αναπαραχθούν.

Ενδιαιτήματα

Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι οι Μεσογειακές φώκιες συνήθιζαν να χρησιμοποιούν ανοιχτές παραλίες για να ξεκουράζονται και να γεννάνε. Σήμερα όμως, λόγω τις ανθρώπινης όχλησης τις συναντάμε κυρίως σε απρόσιτες παράκτιες θαλασσινές σπηλιές. Οι σπηλιές αυτές, που μπορεί να έχουν μία ή και περισσότερες εισόδους πάνω ή και κάτω από την επιφάνεια του νερού έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι καταλήγουν σε παραλία (χερσαίο, σχετικά επίπεδο χώρο με άμμο, βότσαλα, κροκάλες είτε επίπεδο βράχο).

Βιολογία

Στη Μεσογειακή φώκια παρατηρείται ένας μέτριος βαθμός πολυγυνισμού, στον οποίο ένα ενήλικο αρσενικό διατηρεί ένα χαρέμι και ζευγαρώνει με περισσότερα από ένα θηλυκά. Τα θηλυκά γεννάνε ένα μόνο μικρό το οποίο θηλάζουν για 3-4 μήνες. Το είδος μπορεί να ζήσει έως και 30 χρόνια στη φύση, ενώ η σεξουαλική ωριμότητα παρατηρείται στον 5-6 χρόνο στα αρσενικά και στον 3-4 χρόνο στα θηλυκά. Οι Μεσογειακές φώκιες τρέφονται κυρίως με ψάρια, αστακούς και χταπόδια.

Πληθυσμιακές παράμετροι

Δεν υπάρχουν ακριβείς μετρήσεις του παγκόσμιου πληθυσμού της Μεσογειακής φώκιας. Οι πιο έγκυρες εκτιμήσεις θεωρούν ότι στα νησιά Μαδέρα ζουν 25-35 φώκιες ενώ στην ακτή Cabo Blanco περίπου 130 φώκιες. Ο πιο σημαντικός πληθυσμός του είδους ζει και αναπαράγεται στην ανατολική Μεσόγειο όπου υπολογίζεται ότι ζουν περίπου 300-350. Οι πιο γνωστοί πληθυσμοί στην περιοχή αυτή βρίσκονται στις Β. Σποράδες, την Κίμωλο και την Κάρπαθο στην Ελλάδα και στην Κιλικία στην Τουρκία.

Κύριες απειλές και προστασία

Οι κυριότερες απειλές για το είδος είναι ο κατακερματισμός και η αλλοίωση των βιοτόπων, η αυξημένη θνησιμότητα λόγω ηθελημένης θανάτωσης και η αυξημένη θνησιμότητα από την παγίδευση σε δίχτυα.

Η Μεσογειακή φώκια θεωρείται από την Διεθνή Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) ως είδος άμεσα απειλούμενο με εξαφάνιση. Για το λόγο αυτό, το είδος προστατεύεται νομοθετικά σε διεθνές αλλά και εθνικό επίπεδο.

Ιδιαίτερη σημασία του είδους

Η Μεσογειακή φώκια σαν ανώτερος θηρευτής είναι ένας σημαντικός κρίκος στην τροφική αλυσίδα και μπορεί για το λόγο αυτό να θεωρηθεί ως δείκτης υγείας του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Η προστασία της Μεσογειακής φώκιας σημαίνει επί της ουσίας προστασία ολόκληρου του θαλάσσιου οικοσυστήματος, ενώ η εξαφάνισή της αποτελεί ταυτόχρονα προοίμιο για την υποβάθμιση του. Πρόσφατες μελέτες μάλιστα δείχνουν ότι η ύπαρξη των ανώτερων θηρευτών στα θαλάσσια οικοσυστήματα είναι πολύ σημαντική για την σταθερότητά τους από οικολογική άποψη.

Βιβλιογραφία

* Αdamantopoulou, S., E. Androukaki, & S. Kotomatas. 1999a. The Distribution of the Mediterranean Monk Seal in Greece based on an information network. Contributions to the Zoogeography and Ecology of the Eastern Mediterranean Region 1: 399-404.

* Adamantopoulou, S., E. Androukaki, P. Dendrinos, & S. Kotomatas. 1999b. Evidence on the Movements of the Mediterranean Monk Seal (Monachus monachus) in Greece. In: 13th Biennial Conference on the Biology of Marine Mammals, Maui, Hawaii, The Society for Marine Mammalogy. 2.

* Brasseur, S.M.J.M., P.J.H. Reijnders, & G. Verriopoulos. 1997. Mediterranean Monk Seal Monachus monachus. In: P.J.H. Reijnders, G. Verriopoulos & S.M.J.M. Brasseur, eds. IBN Scientific Contributions 8. Status of Pinnipeds relevant to the European Union. Institute for Forestry and Nature Research (IBN-DLO), Wageningen, The Netherlands. 12-26.

* Dendrinos, P., E. Tounta, S. Kotomatas, & A. Kottas. 1994. Recent data on the Mediterranean Monk Seal population of the Northern Sporades. Bios (Macedonia/Greece) 2: 11-16.

* Dendrinos, P., E. Tounta, & S. Kotomatas. 1999a. A field method for age estimation of Mediterranean monk seal (Monachus monachus) pups. In: 13th Biennial Conference on the Biology of Marine Mammals, Maui, Hawaii, The Society for Marine Mammalogy. 48.

* Dendrinos, P., S. Kotomatas, & E. Tounta. 1999b. Monk seal Pup Production in the National Marine Park of Alonissos-N.Sporades. Contributions to the Zoogeography and Ecology of the Eastern Mediterranean Region 1: 413-419.

* Dendrinos, P., A.A. Karamanlidis, E. Androukaki & B.J. McConnell. 2007a. Diving development and behavior of a rehabilitated Mediterranean monk seal (Monachus monachus). Marine Mammal Science (In Press).

* Dendrinos, P., A.A. Karamanlidis, S. Kotomatas, A. Legakis, E. Tounta & J. Matthiopoulos. 2007b. Pupping habitat use in the Mediterranean monk seal: a long-term study. Marine Mammal Science (In Press).

* Forcada, J. 2000. Can population surveys show if the Mediterranean monk seal colony at Cap Blanc is declining in abundance? Journal of Applied Ecology 37 (1): 171-181.

* Forcada, J., P.S. Hammond, & A. Aguilar. 1999a. Status of the Mediterranean monk seal Monachus monachus in the western Sahara and the implications of a mass mortality event. Marine Ecology Progress Series 188: 249-261.

* Fyler, C.A., T.W. Reeder, A. Berta, G. Antonelis, A. Aguilar, & E. Androukaki. 2005. Historical biogeography and phylogeny of monachine seals (Pinnipedia : Phocidae) based on mitochondrial and nuclear DNA data. Journal of Biogeography 32 (7): 1267-1279.

* Guclusoy, H., & H. Savas. 2003a. Status of the Mediterranean monk seal (Monachus monachus) in the Foca Pilot Monk seal Conservation area, Turkey. Zoology in the Middle East 28: 5-16.

* Gucu, A.C., G. Gucu, & H. Orek. 2004. Habitat use and preliminary demographic evaluation of the critically endangered Mediterranean monk seal (Monachus monachus) in the Cilician Basin (Eastern Mediterranean). Biological Conservation 116 (3): 417-431.

* Hermann, J. 1779. Beschreibung der Moenchs-Robbe. Beschaeftigungen der Berlinischen Gesellschaft Naturforschender Freunde 4 (XIX): 456-509, pl. 12-13.

* Johnson, W.M., Karamanlidis, A.A., Dendrinos, P., de Larrinoa, P.F., Gazo, M., Gonzàlez, L.M., Güçlüsoy, H., Pires, R. & Schnellmann, M. (2006) Monk Seal Fact Files. Biology, Behaviour, Status and Conservation of the Mediterranean monk seal, Monachus monachus. The Monachus Guardian [http://www.monachus-guardian.org, accessed 13 February 2008].

* Marchessaux, D. 1989. Recherches sur la Biologie, l'Ecologie et le Statut du Phoque Moine, Monachus monachus. GIS Posidonie Publ., Marseille, France: 1-280.

* Marchessaux D. & Duguy R. 1977. Le phoque moine, Monachus monachus (Hermann, 1779) en Grece. Mammalia. 41(4): 419-439.

* Marchessaux, D., & N. Muller. 1987. Le Phoque Moine, Monachus monachus: Distribution, statut et biologie sur la cote saharienne. Scientific Reports of the Port Cros National Park 13: 25-84.

* MOm 2007: Mediterranean monk seal (Monachus monachus) status in Greece. Report submitted to the Hellenic Ministry of Environment, Physical Planning & Public Works. Athens 2007. 1-41.

* Neves, H.C., & R. Pires. 1998. Past, and present trends of the Mediterranean monk seal (Monachus monachus Herman 1779), on the Desertas Islands-Madeira. In: The World Marine Mammal Science Conference. Workshop on the Biology and Conservation of the World's Endangered Monk Seals., Monaco, The Society for Marine Mammalogy & The European Cetacean Society. 49.

* Panou, A., J. Jacobs, & D. Panos. 1993. The Endangered Mediterranean Monk Seal Monachus monachus in the Ionian Sea, Greece. Biological Conservation 64 (2): 129-140.

* Pires, R., H.C. Neves & A.A. Karamanlidis. 2007. Conservation status and priorities of the critically endangered Mediterranean monk seal Monachus monachus in the archipelago of Madeira. ORYX. (In Press).

Θηλαστικά

Εξωτερικές Συνδέσεις

• MOm Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής φώκιας

• The Monachus Guardian Διεθνές διαδικτυακό επιστημονικό περιοδικό για τη Μεσογειακή φώκια και τα υπόλοιπα είδη του γένους Monachus

• Monk seal libray Catalog at TMG Συγκεντρωμένη βιβλιογραφία (πολλά άρθρα σε μορφή .pdf) για τα είδη των Monachus
• CRAM Foundation for the conservation and rehabilitation of Marine animals
• Parque Natural da Madeira Η ιστοσελίδα του εθνικού θαλάσσιου πάρκου στη Μαδέρα της Πορτογαλίας
• ICRAM

Θηλαστικά

Φωτογραφίες θηλαστικών