Τα Κητώδη (Cetacea) είναι θηλαστικά άριστα προσαρμοσμένα στο θαλάσσιο περιβάλλον. Θεωρείται ότι το είδος αναπτύχθηκε πριν από περίπου 45 εκατομμύρια χρόνια, οπότε σύμφωνα με επιστημονικές θεωρίες, ένα χερσαίο θηλαστικό που ονομάζεται 'αρχαιόκητος' επέστρεψε στη θάλασσα.

Ειδικά χαρακτηριστικά των κητωδών

Θηλάζουν τα μικρά τους με δικό τους γάλα και τα ανατρέφουν με τρυφερότητα. Αναπνέουν με πνεύμονες και διατηρούν, όπως ο άνθρωπος, σταθερή τη θερμοκρασία του σώματός τους ανεξάρτητα από αυτήν του περιβάλλοντος. Καλύπτονται από ένα παχύ στρώμα λίπους, το οποίο τους προσφέρει μόνωση, ενώ τα βοηθά και στην κολύμβηση. Τα θωρακικά πτερύγια βοηθούν επίσης στην κολύμβηση, το ουραίο χρησιμοποιείται για ώθηση, ενώ το ραχιαίο προσφέρει ισορροπία μέσα στο νερό. Δεν κοιμούνται ποτέ, αλλά ξεκουράζουν εναλλάξ τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου τους, ώστε, όταν το ένα ξεκουράζεται, το άλλο να εξασφαλίζει την αναπνοή. Τα κητώδη έχουν μεγάλο εγκέφαλο. Ο μεγαλύτερος εγκέφαλος στον κόσμο ανήκει στον φυσητήρα (Physeter macrocephalus). Ζυγίζει 9 κιλά και είναι έξι έως επτά φορές μεγαλύτερος από τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Τον δεύτερο σε μέγεθος εγκέφαλο στον κόσμο τον διαθέτουν οι όρκες και ζυγίζει 6 κιλά. Ο εγκέφαλος των δελφινιών ζυγίζει περίπου 1,5 κιλά, δεδομένου ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος ζυγίζει 1,2 κιλά. Η ευφυής συμπεριφορά των κητωδών, η επικοινωνία τους, ο τρόπος που κοιμούνται αλλά και το μέγεθος του εγκεφάλου και η πολυπλοκότητα του εγκεφαλικού φλοιού κάποιων ειδών, τα έκαναν αντικείμενα μελέτης για τους επιστήμονες και αγαπητά στους ανθρώπους.

Τι τρώνε

Τα κητώδη είναι σαρκοφάγα και χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: α) τα μπαλενοφόρα κητώδη ή μυστακοκήτη ή μυστικήτη ή κοινώς φάλαινες, που έχουν μπαλένες αντί για δόντια, και με αυτές φιλτράρουν το νερό και συγκρατούν την τροφή τους. β) τα οδοντοφόρα κητώδη ή οδοντοκήτη. Χαρακτηριστικά οδοντοκήτη είναι τα δελφίνια.

Είδη κητωδών

Υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 83 είδη κητωδών παγκοσμίως, μεταξύ αυτών πολλά είδη δελφινιών και φαλαινών. Πρόσφατα εντοπίστηκε νέο είδος από Αυστραλούς ερευνητές. Συνολικά 23 είδη έχουν παρατηρηθεί στα νερά της Μεσογείου. Κάποια από αυτά δεν ζουν μόνιμα αλλά είναι επισκέπτες από τον ωκεανό. Έτσι, η μεγάπτερη φάλαινα έχει επισκεφτεί το Τολό το 2001, τη Λευκάδα την επόμενη χρονιά, ενώ σύμφωνα με μαρτυρίες έχει παρατηρηθεί και στα ανοιχτά του Λακωνικού Κόλπου. Η πτεροφάλαινα με 20 μέτρα μήκος και η φώκαινα που φτάνει μόλις τα 1,60μ. είναι μόνο 2 από τα 12 είδη που έχουν παρατηρηθεί στην Ελλάδα.

Megaptera novaeangliae

Κητώδη στις ελληνικές θάλασσες

Ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus), Ζωνοδέλφινο (Stenella coeruleoalba), Κοινό Δελφίνι (Delphinus delphis), Σταχτοδέλφινο (Grampus griseus), Ζιφιός (Ziphius cavirostris), Φώκαινα (Phocoena phocoena), Ψευδόρκα (Pseudorca crassidens), Πτεροφάλαινα (Balaenoptera physalus), Φυσητήρας (Physeter macrocephalus) Ρυγχοφάλαινα (Balaenoptera acutorostrata), Μεγάπτερη φάλαινα (Megaptera novaeangliae), Στενόρυγχο δελφίνι (Steno bredanensis).

Κητώδη στην Ιστορία και Λογοτεχνία

Γνωστή είναι η συνάντηση των στρατευμάτων του Μ. Αλεξάνδρου με τις φάλαινες, τις οποίες χαρακτήρισαν ως πλωτά νησιά. Δελφίνια αναφέρονται από την ελληνική μυθολογία στο μύθο του Αρίωνα, όπως επίσης και στην Οδύσσεια, ως έμβλημα στο πλοίο του Οδυσσέα που ο ήρωας έβαλε από ευγνωμοσύνη, γιατί ένα δελφίνι είχε σώσει το γιο του Τηλέμαχο από πνιγμό. Συγκινητικές ιστορίες για φιλία δελφινιού και ανθρώπου αναφέρει ο Ρωμαίος Πλίνιος, ενώ πολύ γνωστό είναι το μυθιστόρημα του Χέρμαν Μέλβιλ "Μόμπυ Ντίκ", σχετικά με το πλοίο που καταδιώκει τον ομώνυμο λευκό (αλφικό=albino) φυσητήρα.

Θεωρίες

Μία ομάδα επιστημόνων από τα πανεπιστήμια Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, Πουαντιέρ της Γαλλίας και Ντζαμένα στο Τσαντ, με προεξάρχοντα τον ερευνητή Ζαν Ρενό Μπουασερί, προτείνουν στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών μία νέα θεωρία, η οποία λέει ότι οι φάλαινες και οι ιπποπόταμοι είχαν ένα κοινό πρόγονο, με ιδιαίτερη αδυναμία στο υγρό στοιχείο, που ζούσε πριν από 50 με 60 εκατομμύρια χρόνια.

Από αυτό το είδος εξελίχθηκαν δύο κατηγορίες, τα πρώιμα κητώδη, τα οποία σταδιακά άρχισαν να ζουν στο νερό και μία άλλη ομάδα με ζώα, που μοιάζουν με τα σημερινα γουρούνια, τα οποία ονομάζονται ανθρακόθηρα (anthracotheres).

Από αυτά, παρήχθησαν 37 διαφορετικά γένη, αλλά το μόνο του επέζησε είναι ο ιπποπόταμος.

Σύμφωνα με τη θεωρία, ανάμεσα στις δύο κατηγορίες περιλαμβάνονται οι φάλαινες, τα δελφίνια, οι φώκαινες, καθώς και τα θηλαστικά με δίχηλες οπλές, όπως είναι τα βοοειδή, τα γουρούνια και οι καμήλες.

Εξωτερικοί δεσμοί

Πέλαγος, Ινστιτούτο κητολογικών ερευνών