Φακή (*)

Αγγειόσπερμο, δικότυλο φυτό, η φακή ανήκει στην οικογένεια των ψυχανθών και στην τάξη φαβώδη, καλλιεργείται δε για το μικρό ομώνυμο εδώδιμο σπόρο του, που είναι ένα από τα σημαντικότερα όσπρια.

Είναι ένα από τα πρώτα φυτά που ξεκίνησε να καλλιεργεί συστηματικά ο άνθρωπος.

Η φακή είναι ψυχανθές φυτό σε ό,τι αφορά την οικογένεια και ποώδες, ετήσιο και δικοτυλήδονο. Υπάγεται στην τάξη των Χεδρωπών. Υπάρχουν διάφορες ποικιλίες με διαφορετικού μεγέθους και χρώματος σπέρματα, όπως ξανθά, πράσινα και καστανά. Οι καρποί της κυκλοφορούν στο εμπόριο ως ξερά όσπρια. Καλλιεργείται από τα αρχαιότατα χρόνια (γύρω στο 2.000 π.Χ.).Η καλλιέργεια της φακής ήταν γνωστή στην αρχαία Αίγυπτο, ενώ Εβραίοι, Έλληνες και Ρωμαίοι την καλλιεργούσαν και την κατανάλωναν.

Στην Ελλάδα η φακή καλλιεργείται ευρέως σχεδόν σε όλα τα διαμερίσματα της χώρας αφού προσαρμόζεται σε πολλούς κλιματικούς τύπους. Τα σπόρια της είναι όσπριο με μεγάλη θρεπτική αξία πλούσια σε σίδηρο, φώσφορο, υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και βιταμίνες Β. Τρώγονται κυρίως βραστές σαν σούπα η οποία ονομάζεται φακές, χρησιμοποιούνται σε διάφορες σαλάτες και σε πιάτα κρεατικών σαν γαρνιτούρα. Σε ζωοτροφές χρησιμοποιούνται οι βλαστοί, τα φύλλα και οι καρποί μετά από την συγκομιδή των σπόρων.
Περιγραφή

Ο βλαστός της διακλαδώνεται και φτάνει σε ύψος το μισό μέτρο. Τα κλαδιά του είναι αναρριχώμενα και μακριά και τα φύλλα του σύνθετα που εναλλάσσονται. Καθένα από τα φύλλα της φακής αποτελείται από 6 ζεύγη μακριών φυλλαρίων που καταλήγουν σε αγκάθι. Το μήκος των φυλλαρίων αυτών ξεπερνά τα 10 εκατοστά. Ο καρπός της ή λοβός είναι μικρός, δεν ξεπερνά τα 3 εκατοστά και είναι πλατύς φέρει δε 2-3 μικρούς σπόρους τις γνωστές φακές του εμπορίου. Οι φακές έχουν διάμετρο 3-10 χιλιοστά. Καλλιεργούνται με λιπάσματα φωσφόρου και καλίου σε χωράφια που είναι πλούσια σε ασβέστιο. Η σπορά λαμβάνει χώρα τους φθινοπωρινούς μήνες ή την άνοιξη, αν οι φθινοπωρινοί μήνες χαρακτηρίζονται από πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Η συγκομιδή των φυτών γίνεται το καλοκαίρι και έπειτα συντελείται η ξήρανσή τους στον ήλιο και το αλώνισμα, ώστε να δώσουν σπέρματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα δεύτερης διαλογής σπέρματα χρησιμοποιούνται για ζωοτροφές.

Ασθένειες

Η φακή προσβάλλεται πολύ από έντομα, όπως ο βρούχος. Αυτό συμβαίνει κυρίως κατά την αποθήκευσή της. Για το λόγο αυτό απαιτείται να γίνει καλή απολύμανση των αποθηκών προτού αποθηκευτούν τα σπέρματα του φυτού.

Θρεπτική αξία

Φακές, 3 διαφορετικές ποικιλίες (*)

Οι φακές πωλούνται ως ξερά όσπρια, σε σακουλάκια . Τρώγονται μαγειρεμένες και γίνονται σούπα. Μαγειρεύονται με την προσθήκη κρεμμυδιού, σκόρδου και μυρωδικών. Περιέχουν πολλές θρεπτικές ουσίες και κυρίως σίδηρο. Δεν πρέπει όμως να γίνεται κατάχρησή τους, επειδή προκαλούν βλάβες στους οφθαλμούς.

Ένα πιάτο φακές σε σούπα. Φωτογραφία Αυγούστα Στυλιανού, ζωγράφος

Ποικιλίες

Υπάρχουν πολλές ποικιλίες που διαφέρουν στο μέγεθος του φυτού ,στο χρώμα των φύλλων, στο σχήμα και το χρώμα των σπόρων και των ανθών. Οι φακές χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες ποικιλιών. Τις μεγαλόσπερμες, με τα μεγαλύτερα πλακουτσωτά σπόρια που φτάνουν σε διάμετρο τα 10 χιλιοστά και τις μικρόσπερμες των οποίων τα σπόρια φτάνουν τα 6 χιλιοστά.

Είναι ανθεκτικό φυτό και αντέχει στην ξηρασία, στη ζέστη και το κρύο μέχρι και 15 βαθμούς υπό το μηδέν. Στην Ελλάδα φυτεύεται στα μέσα Νοεμβρίου και ο πολλαπλασιασμός της γίνεται με σπορά. Δύο είναι οι πιο σημαντικές Ελληνικές ποικιλίες:

1.-Πελασγία. Ποικιλία χαμηλών φυτών ,ξεκίνησε να καλλιεργείται δοκιμαστικά στο νομό Ρεθύμνου καί έφερε ικανοποιητικές αποδόσεις. Σχετικά πρώιμη ποικιλία προσαρμόζεται εύκολα και είναι ανθεκτική στο ψύχος.

2.-Αράχωβα. Ποικιλία μικρών φυτών με λεπτά μικρά μυτερά φύλλα. Τα σπόρια της είναι στρογγυλά και έχουν χρώμα κιτρινωπό. Έχει ικανοποιητικές αποδόσεις που φτάνουν και τα 250 κιλά σε κάθε στρέμμα. Σπέρνεται τους φθινοπωρινούς μήνες.

Παγκόσμια παραγωγή

Η Ινδία είναι πρώτη στον κόσμο σε παραγωγή φακής. Ακολουθούν ο Καναδάς, η Αυστραλία, το Νεπάλ και η Τουρκία.

Βιβλιογραφία

* Συλλογικό έργο, Νέα Εγκυκλοπαιδεία, εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, 2006, τ. 26, σελ. 172.

Φακές , κυπριακή συνταγή

Φυτά

Φωτογραφίες Φυτών