Νεφέλωμα Καρκίνος

Το Νεφέλωμα Μ1 (εικόνα από το Παρατηρητήριο ακτίνων Χ της NASA, Chandra)

Το Νεφέλωμα Καρκίνος (M1, NGC 1952), ή αλλιώς Νεφέλωμα του Καρκίνου, είναι το πρώτο αντικείμενο του καταλόγου του Σαρλ Μεσιέ και ανακαλύφτηκε το 1731 από τον Άγγλο γιατρό και αστρονόμο John Bevis. Αποτελεί υπόλειμμα υπερκαινοφανούς αστέρα: ένα διαστελλόμενο νεφέλωμα αερίων, τα οποία τα είχε αποβάλει η έκρηξη υπερκαινοφανούς αστέρα που συνέβη στις 4 Ιουλίου του 1054, κοντά στο άστρο ζ Ταύρου, και η οποία καταγράφηκε από τους Κινέζους αστρονόμους της εποχής στα Χρονικά της Σινίκης. Το νεφέλωμα έχει σήμερα μέγεθος περισσότερα από έξι έτη φωτός, καθώς διαστέλλεται με ταχύτητα 1.000 km/sec και το υλικό του που αποβάλλεται έχει συνολική μάζα περίπου το 0,1 της ηλιακής μάζας. Ο υπερκαινοφανής που δημιούργησε το Μ1 ήταν τόσο λαμπρός ώστε ήταν ορατός με γυμνό μάτι ακόμη και τη μέρα για 23 ημέρες, ξεπερνώντας την Αφροδίτη σε λαμπρότητα, ενώ ήταν ορατός τη νύχτα για περίπου δυο χρόνια, μέχρι που χάθηκε από τον νυχτερινό ουρανό την άνοιξη του 1056. Οι Κινέζοι αστρονόμοι, στα χρονικά των οποίων καταγράφηκε εκτεταμένα το κοσμικό αυτό γεγονός, αποκάλεσαν τον αστέρα αυτόν επισκέπτη αστέρα.

Το Νεφέλωμα του Καρκίνου απέχει περίπου 6.500 έτη φωτός και φαίνεται στον αστερισμό του Ταύρου. Για το λόγο αυτό, το κοσμικό γεγονός που το δημιούργησε συνέβη στην πραγματικότητα 6.500 χρόνια πριν γίνει ορατό, δηλαδή περίπου το 5.400 π.Χ.

Στο κέντρο του νεφελώματος βρίσκεται το πάλσαρ του Καρκίνου (γνωστό και ως PSR B0531+21), ένας αστέρας νετρονίων με διάμετρο 20 περίπου χιλιoμέτρων και ο οποίος ανακαλύφτηκε το 1968: ήταν η πρώτη παρατήρηση πάλσαρ σε υπόλειμμα υπερκαινοφανούς, μια θεμελιώδης ανακάλυψη για την εξήγηση του φαινομένου των πάλσαρ ως αστέρων νετρονίων. Το πάλσαρ του Καρκίνου διαγράφει μια περιστροφή σε 33 χιλιοστά του δευτερολέπτου, δηλαδή εκπληρώνει 30 γύρους το δευτερόλεπτο, και οι δέσμες ακτινοβολίας που εκπέμπονται αλληλεπιδρούν με τα αέρια του νεφελώματος προκαλώντας περίπλοκες μορφές ακτινοβολίας συγχρότρου και φθορισμού. Το πιο δυναμικό τμήμα του εσωτερικού του νεφελώματος είναι το σημείο όπου ένας από τους πολικούς πίδακες του πάλσαρ συναντά το περιβάλλον υλικό, σχηματίζοντας ένα κρουστικό κύμα. Το σχήμα και η θέση αυτού του κρουστικού κύματος αλλάζουν γρήγορα, με τον ισημερινό άνεμο να εμφανίζεται σαν μια σειρά θυσάνων που φωτίζονται και εξαφανίζονται ενώ μετακινούνται απομακρυνόμενοι από το πάλσαρ για να διαλυθούν στο κύριο τμήμα του νεφελώματος. Το πάλσαρ του Καρκίνου είναι μια από τις γνωστότερες ουράνιες πηγές αυτής της κατηγορίας, και η εκπομπή του αποκαλύπτεται σε σχεδόν ολόκληρο το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα, από την περιοχή των ραδιοκυμάτων έως τις ακτίνες γ υψηλών ενεργειών.

Το Νεφέλωμα Καρκίνος χρησιμοποιείται συχνά ως μονάδα μέτρησης στην αστρονομία των ακτίνων Χ: είναι πολύ φωτεινό σε αυτήν την περιοχή του φάσματος, και η ροή του είναι σταθερή (εξαίρεση αποτελεί το ίδιο το πάλσαρ). Το πάλσαρ στέλνει ένα ισχυρό περιοδικό σήμα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο του χρονισμού των ανιχνευτών ακτίνων Χ. Στην αστρονομία των ακτίνων X, "Crab" (αγγλική λέξη που σημαίνει "Καρκίνος" , ‘’καβούρι’’) και "milliCrab" χρησιμοποιούνται μερικές φορές ως μονάδες ροής. Πολύ λίγες πηγές ακτίνων Χ έχουν φωτεινότητα μεγαλύτερη του 1 Crab.

Από τη ελληνική Βικιπαίδεια http://el.wikipedia.org . Όλα τα κείμενα είναι διαθέσιμα υπό την GNU Free Documentation License